Yönetimde kadının adı yok

Profesyonel meslek mensuplarından sonra ikinci en büyük çalışma alanını oluşturan nitelik gerektirmeyen işlerde çalışan bayan sayısı 2021 yılında 1 milyon 554 binken 2024 yılında 2 milyon 69 bine çıktı.

Aynı kategorilerdeki erkek sayılarına bakıldığında ortadaki farkın trajikliği ortaya çıkıyor.

2021 yılı başında toplam 18 milyon 968 bin olan erkek sayısı 2024’ün sonunda 21 milyon 803 bine ulaşırken 2021 yılında 1 milyon 232 bin yönetici sayısının da 2024 yılı sonunda 1 milyon 432 bine ulaştığı görülüyor.

Erkek yönetici sayısı bayan yönetici sayısının dört katını oluşturuyor.

Yine aynı şekilde 2021 ilk çeyrekte erkek patron sayısı 1 milyon 106 binden 2024 yılı sonunda 1 milyon 317 bine çıkarken 2021 yılında 160 bin olan bayan patron sayısı da üç yıl sonra 192 bin oluyor.

İşverenlik durumunda ise durum biraz daha kötü. Patron erkek sayısı patron bayan sayısının 7 katına ulaşıyor.

Kendi hesabına çalışan erkek 3 milyon 741 binden 4 milyon 204 bine, bedelsiz aile personeli sayısı da 823 binden 845 bin olarak ölçülüyor.

828 bin olan kendi hesabına çalışan bayan sayısı 1 milyon 89 bine ve 1 milyon 594 bin olan bedelsiz aile çalışanı 1 milyon 717 bin olarak kaydediliyor.

İlk yöneticilikte oran 60/40 seviyesinde

Söz konusu verilere ilişkin sorularımızı yanıtlayan ve bayanların idarelerde erkeklere oranla neden hayli düşük yer aldığını değerlendiren Yönetim Konseylerinde Bayan Derneği (YKKD) Başkanı, Mentor yönetim danışmanlık kurucusu ve INSEAD Business School Yönetici Koçluk Lideri Hande Yaşargil, tüm istatistiklere hakim olmamakla birlikte sistemsel bir planı olmayan çabucak her yerde bayanlar daha yüksek eğitim notuyla okullardan mezun olduklarını, işe girişte bayan erkek oranları eşit olsa bile ilk yöneticilik adımında oran 60/40 olarak gerçekleştiğini belirtiyor.

“Buna buna kırık basamak deniyor. Yükseldikçe bu makas açılıyor üst idarede 80/20 ile cam tavana geliyor. Yönetim kurulunda ise daha da düşüyor” diyen Yaşargil, lakin kota yahut gibi usullerle bunu aşmamın mümkün olduğunu zira sorunun bir kaynak sorunu olmadığını dile getiriyor.

2011 yılında yönetim konseylerinde daha çok bayan için şirketlerarası mentorluk programının ilk basın lansmanını yaptıklarında halka açık şirketlerdeki bayan temsil oranın yüzde 11 seviyesinde olduğunu ve bunun yaklaşık yarısınını aile üyelerinden oluştuğunu söylüyor.

Yüzde 17’den 19’a çıktı

“Yarattığımız farkındalık ve gayretle oran süratli bir şekilde yüzde 17 civarına çıktı ama mlesef orada takıldı. Sabancı üniversitesinde her yıl yapılan araştırmanın yeni açıklanan raporuna göre oran bugün lakin yüzde 19’a ulaşabilmiş durumda.

Tam 14 yıldır tüm paylaşlarla birlikte çalışıyor ve her paydaş grubuna farklı destek oluyor olmamıza karşın bu ilerlemeyi Türkiye Cumhuriyeti’ne yakışır bulmuyorum” diyen Yaşargil, “En büyük muhtaçlığın bir hükümet siyaseti olduğuna inanıyorum. Cinsiyet eşitliği konusunda bizden çok daha iyi durumda olduğunu düşündüğümüz Avrupa bile mevzuyu kota yahut bir yaptırım olmadan çözemedi. Ve sonunda Avrupa Birliği hem yönetim şuraları için hem de icra konseyleri için bir oran gayesi koydu” değerlendirmesini yaptı.

Bir diğer gereksinimin yönetim konseylerindeki yönetişimimin daha profesyonel olması olduğuna dikkat çeken Yaşargil, “Eğer bir şirket iyi bir yönetişimle bağımsız adaylarini arıyorsa aslında o havuza bayanlar doğal olarak giriyor ama şayet tanıdık bildik sorun yaşamayacağı birisi olsun kriteri ile ilerliyorsa mevcut erkekler kulübü devreye giriyor” dedi.

Yaşargil daha yerel özellikleri ve tahlil tekliflerini de şöyle özteledi:

“İki Eşbaşkan olarak bu derneğe liderlik yaptığımız Burçak Güven ile birlikte son devirde Adana, Antep ve Mersinde toplantılar düzenledik ve gördük ki daha Anadolu ‘ya özel durumlar da var. Burada şirketlerin çoğu aile şirketi ve bayanlar ne kadar çok çalışsalar ve başarılı olsalar bile hala ailedeki eş ve anne hatta kız kardeş rolü ve bununla ilgili sterotipik toplumsal rol beklentileri bayanın önünde mani olarak duruyor.

Başka bir sorun da bayana karşı bilinçaltı ön yargılar. Bayanlarla ilgili o denli olmasa bile “çok konuşuyor”, “çok duygusal”, “kadın olduğu için yapamıyor”, “özgüveni eksik” yahut “esas bayanlar bayanları desteklemiyor” benzeri pekçok farkında olunmayan ön yargı var.

Şirketlerin bu mevzuda aksiyon alması için regülatörler kanalıyla ortaya bir vizyon ve plan konması gerekli. Bu olduğu gün sorun çözülecektir. Zira ihtiyaç duyulan arz yönetim seviyesinde var, yönetim kurulu düzeyinde de biz bunu sağladık.

SPK bir tavsiye kararını ilk 2011 yılında aldı ve yönetim konseylerinde en az bir bayan üye olmasını tavsiye etti. 14 yıl sonra bugün halka açık 191 şirketin yönetim şuralarında bayan yok. Demek ki tavsiye kâfi değil.”

Üniversite mezunu erkek 100 lira alırken bayan 83 lira aldı

Öte yandan bayanların bilhassa terfilerde eşitsizliğe maruz kalması ücret farklılığının da en büyük nedenlerden biri olarak ortaya çıktı.

TÜİK’in İstatistiklerle Bayan 2024 raporuna göre, cinsiyetler arası ücret ya da çıkar farkı tüm eğitim seviyelerinde erkek lehine gerçekleşti.

Cinsiyetler arası ücret ya da çıkar farkı, erkek ve bayan arasındaki ücret ya da kar farkının erkek ücret ya da karına yüzdesel oranı olarak tanımlanmaktadır. Kar Yapısı İstatistiklerine göre, yıllık ortalama brüt ücret-mş ile hesaplanan gösterge için en yüksek fark yüzde 17,4 ile yükseköğretim mezunlarında, en düşük fark yüzde 13,2 ile yeniden ilkokul ve altı mezunlarda gerçekleşti. Yıllık ortalama brüt kar ile hesaplanan gösterge için ise, en yüksek fark yüzde 20 ile lise mezunlarında, en düşük fark ise yüzde 14,9 ile ilkokul ve altı mezunlarda gerçekleşti.

20 yılda 7 sent düzgünleşme

ILO notlarına göre de çalışan bayanlar hem çalışanlar hem de kendi hesabına çalışanlar dahil 2024 yılında erkeklerin kazandığı her 1 dolara karşılık 77,4 sent kazandı; bu hâlâ çok önemli bir fark olsa da, 2004’teki 70,1 sente göre bir güzelleşme manasına geliyor.