Mutfağınızdaki bulaşık süngeri aslında bakteri yuvası!

Jasmin Fox-Skelly

Pek çok bakteri tipi işi çözmüş. Kimileri yer kabuğunun derinliklerinde kendine yer edinmiş, kimileri hidrotermal dehlizlerde çoğalıyor, hatta kimileri donmuş tundra topraklarına “Ev” diyor. Fakat pek çok bakteriye nerede yaşamak istersiniz diye sorarsanız, bulaşık süngeri çoğu için listenin en üst sırasında olurdu.

Evet, görünüşe bakılırsa tabaklarımızı ve bardaklarımızı temizlediğimiz süngerin kendisi mikrobiyom canlılarla dolu.

Süngerler adeta bir bakteri cenneti gibi: sıcak, nemli ve mikrobiyomlar için besleyici yiyecek parçacıklarını içinde barındırıyor.

Bakteriler için kusursuz ortam

Almanya’da Furtwangen Üniversitesi’nde mikrobiyolojist olan Markus Egert, mutfaklarda kullanılan süngerlerdeki bakteriyel mikrobiyomlarla ilgili 2017 yılında data yayınladı. Egert, süngerlerde 362 mikrop tipi yaşadığını, kimi yerlerde bakteri yoğunluğunun her santimetrekarede 54 milyar farklı mikroba kadar ulaşabildiğini tespit etti.

“Bu çok büyük bir miktar. İnsan dışkısında bulabileceğiniz bakteri sayısına yakın” diyor Egert.

Bunun en büyük nedeni süngerlerde çok fazla delik ve boşluk bulunması. Her bir delik, bir mikrop topluluğunun yerleşmesi için uygun ortam sağlıyor.

You’nun ekibi, bu bilgiden hareketle aynı çalışmayı selüloz süngerlerde farklı E.coli cinsleri yetiştirerek tekrar etti.

“Mutfak süngerleri içinde farklı büyüklükte boşluklar olmasının (bakterilerin büyümesini teşvik etmesi bakımından) nitekim çok çok önemli olduğunu buldular,” diyor Egert ve ekliyor:

“Bu çok mantıklı, zira hem tek başına büyüyen tekil bakteriler, hem de öteki bakterilerle birlikte olmaya ihtiyacı olan bakteriler var. Bir süngerin içinde herkesin mutlu olabileceği çok fazla farklı yapı ve köşeler var.”

Sağlığa ziyanlı mı?

Süngerler kesinlikle bakteriler için çok hoş bir ortam. Lakin, bu haberden süngerlerin sıhhate ziyanlı olduğu sonucu da çıkmıyor. Bakteriler her yerde var: cildinizin üzerinde, toprakta, soluduğumuz havada. Bakterilerin hepsi ziyanlı değil. Aslında pek birçoklarının çok çok önemli fonksiyonları bile var. Çok Önemli soru şu: Süngerlerde bulunan bakteriler için endişelenmeye değer mi?

Egert, 2017 yılındaki çalışmasında en yaygın tiplerin DNA dizilimini çıkardı. Her bakteri çeşidini kesin olarak tanımlamak mümkün olmasa da, bu çalışma sonucunda on yaygın çeşitten beşinin, bağışıklık sistemi zayıf bireylerde enfeksiyona sebep olan bakterilere yakın olduğu saptandı.

Süngerleri çok yüksek ısıda ve sabunlu suda yıkamak yahut mikrodalgada ısıtmak benzeri özel temizlik yolları birtakım bakterileri ortadan kaldırsa da, bu teknikler tam olarak işe yaramıyor. Hatta kimi dirençli çeşitlerin daha da güçlenmesini sağlıyor.

“Hipotezimiz şu: Temizlik tedbirleri bir tıp seçilim sürecine yol açıyor colabilir. Yani sağ kalan belli çeşitler tekrar çoğalıyorlar” diyor Egert.

“Eğer bunu birkaç sefer yaparsanız temizlik tedbirlerine karşı dirençli olan bakterilerin seçilmesine sebep olabilir” diye de ekliyor.

Şunu da belirtmekte yarar var: Egert tarafından bulunan bakterilerin hiçbiriyle besin zehirlenmesi ya da önemli rahatsızlıklar arasında bir bağ bulunamadı. Hatta, yiyecek sebebiyle gelişen hastalıklar sebebiyle hastaneye kaldırılanların % 90’ında sadece beş patojen bulundu.

Bunlardan üçü Escherichia Coli, Salmonella ve Kampilobakter bakterileri. Neyse ki bu bakteriler süngerlerde epeyce nadir görülüyor.

Egert, “Sadece zayıf bağışıklık sistemi, yaşlı ya da çocuklar için tehlikeli olabilecek potansiyel ziyanlı bakteriler bulduk. Çoğunlukla sağlıklı bir insan için mutfak süngerinde bulunan bakteriler ziyanlı değil” diyor.

ABD’de bulunan Prarie View A&M Üniversitesi’nde besin güvenliği alanında profesör Jennifer Quinlan, meslektaşlarıyla 2017’de yaptığı araştırma için Philadelphia eyaletinde 100 farklı meskenden mutfak süngerleri topladı.

Araştırmalarına göre bu süngerlerin sadece % 1 ya da 2’sinde insanlarda besin zehirlenmesiyle ilişkili bakteri tespit edildi. Bakteri tespit edilenlerde ise bu bakteri oranları epeyce düşüktü.

Çiğ et ve tavuğa dikkat

Bu sonuçlar 2022 yılında yapılan bir öbür araştırmayla da destekleniyor.

Norveç’te bulunan besin araştırmaları enstitüsü Nofima’da çalışan bilim insanı Solveig Langsrud, temizlik için kullanılan sünger ve fırçaları karşılaştırdı. Araştırmasına göre iki mutfak aletinde de zararsız bakteri cinsleri bulundu. Bunlar arasında Acinetobacter, Chryseobacterium, Enhydrobacter, Enterobacteriaceae and Pseudomonas vardı. Lakin, fırçalarda bu bakteri düzeyi çok daha düşüktü.

“Süngerlerde bulunan bakterilerin büyük bir çoğunluğu hastalık yapmıyor. Sadece kötü kokmalarına sebep oluyor. Zaman içinde kötü görünüyorlar” diyor Quinlan.

“Bunu söylemişken, bu süngerleri çiğ et ya da çiğ tavuk eti temizlemek için kullandıysanız, buralardaki bakterileri de süngere almış olma olasılığınız var”.

Sonuç olarak, süngerinizin içinde büyüyen bakteriler çoğunlukla ziyanlı değil. Şayet Salmonella benzeri ziyanlı bakteriler süngerlere bulaşırsa, süngerin yapısı bu patojenlerin büyümesi için ideal bir ortam yaratıyor.

Bu mevzuda ispatlar da mevcut. Langsrud’un çalışmasında, araştırmacılar, bulaşık süngerlerine Salmonella yerleştirdiklerinde bu patojenin çoğaldığını, fırçalara yerleştirdiklerinde öldüklerini gösterdi. Bu, fırçaların çok daha iyi kuruması ve bunun da Salmonella bakterilerinin ölmesine sebep olmasına bağlı olabilir. Süngerler ise sıklıkla kullanıldıklarında içleri uzun süre nemli kalıyor.

Bu patojenik bakteriler ayrıyeten süngerden tabak ve mutfak araçlarına ve tezgaha da bulaşabilir.

Hangi sıklıkla değiştirmeliyiz?

Peki mutfak süngerlerimizi hangi sıklıkla değiştirmeliyiz?

Quinlan, hijyenik perspektifle bakıldığında süngerlerin haftada bir değiştirilmesi gerektiğini söylüyor. Fakat bu süreyi uzatmak da mümkün.

“Süngerleri temizlemek için iki kolay prosedür var. Onları her gün bulaşık makinesine atabilir yahut üzerinden buhar çıktığını görene kadar bir dakikalığına mikrodalgaya koyabilirsiniz. Patojenlerin birçoklarını öldürecektir”.

Kesinlikle çalışmalar, süngerleri bulaşık makinesine ya da mikrodalgaya koymanın, süngerlerdeki bakteri ölçüsünü çamaşır suyunda bekletmekten çok daha tesirli bir biçimde azaltabileceğini gösteriyor. Lakin Egbert’in çalışmasının da gösterdiği benzeri bu, daha dirençli birtakım bakteri çeşitlerinin seçilmesine ve buna benzer paklığın zaman içinde aktifliğini kaybetmesine de sebep olabilir.

Süngerleri kaynar suya yahut dezenfektana koymak da pek çok bakteriyi öldürebilir. Lakin kimileri yaşamaya devam edebilirler. Bu teknikler Salmonella benzeri potansiyel patojenleri azaltmakta da tesirli.

Bir öbür ipucu ise süngerleri lavabonun içinde bırakmamak ve bir sonraki kullanıma kadar kurumasını sağlamak. Süngerleri kullanmadan önce içindeki nemi ve yemek modüllerini elimine etmek için güzelce sıkabilirsiniz.

Ancak kimileri bulaşıkları yıkamak için farklı bir araç kullanmayı da tercih edebilir.

Egert, “ben bulaşık süngeri kesinlikle kullanmıyorum” diyor. “Böyle bir aleti mutfak ortamında kullanmak bana hiç mantıklı gelmiyor”.

“Fırça çok daha iyi zira çok daha az bakteri barındırıyor ve çok daha kolay kuruyor. Ayrıyeten temizlemesi de daha kolay”.