AYM’den TRT için kritik kararlar: İhalesiz alım yapamayacak, genel müdüre en yüksek devlet memuru kadar ücret ödenmeyecek
Anayasa Mahkemesi (AYM), TRT Kanunu’ndaki kamudaki taşınmazların TRT’ye ücretsiz tahsis edilmesi, TRT Genel Müdürü’ne en yüksek devlet memuru aylık ve mukavele fiyatı ödenmesine ilişkin düzenlemeleri iptal etti.
Anayasa Mahkemesi (AYM), 703 sayılı Anayasa’da Yapılan Değişikliklere Ahenk Sağlanması Amacıyla Birtakım Kanun ve Kanun Kararında Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kararında Kararname’deki (KHK) çok sayıda düzenlemenin iptaline karar verdi. Resmi Gazete’de yayınlanan 482 sayfalık gerekçeli kararda “hüküm” kısmı 58 sayfadan oluştu.
CHP, 2018 tarihli ilgili kararnamenin tümünün iptali için 2018 yılında AYM’ye başvurdu. 1. İstanbul 12. İş Mahkemesi ve Konya Bölge Yönetim Mahkemesi 1. İdari Dava Dairesi de 2020 ve 2022 yıllarında itiraz yoluna başvurdu.
Başvuruları inceleyen AYM, 100’e yakın kanunda, ilgili KHK ile düzenlenen birçok kuralın iptaline karar verdi. Bunlardan biri de 2954 sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu’ndaki (TRT) düzenlemelere ilişkin oldu.
Yüksek Mahkeme, 2 Temmuz 2018 tarihli ve 703/95 sayılı Kanun Kararında Kararname (KHK) ile TRT Kanunu’nda yapılan kimi düzenlemeleri anayasaya aykırı bularak iptal etti. Buna göre, Kanunun 13, 43, 37, 50, 51 ve 60’ncı hususları ile Süreksiz 14 ve 15. Unsurlarını sil baştan düzenlenecek.
Karar 12 ay sonra yürürlüğe girecek. Meclis’in 4 Haziran 2024 tarihine kadar yeni bir düzenleme yoluna gitmesi gerekiyor.
“Kamudaki taşınmazlar, TRT’ye ücretsiz tahsis edilebilir” kuralı da iptal
Buna göre, TRT Kanunun “Kamulaştırma ve taşınmaz tahsisi”ni düzenleyen 60 unsurundaki, “Kamu yönetimlerine ait taşınmazlar ile Devletin karar ve tasarrufu altında bulunan yerler, görev ve fliyetlerinde kullanılmak üzere TRT’ye ücretsiz tahsis edilebilir” kuralı yetki kanunu kapsamı dışında bulunarak iptal edildi.
TRT’nin ihale süreçlerini mevzuat kapsamı dışına çıkaran madde iptal
Başvuru kapsamında “TRT’nin tüm süreçlerinin ihale mevzuatı kapsamı dışına çıkarılmasının keyfiliğe ve yolsuzluğa sebebiyet verebileceği” argümanlarını da inceleyen AYM, TRT’nin tedarik işlerini KHK ile yeniden düzenleyen ilgili 47. maddeyi iptal etti. Yüksek Mahkeme, “Her türlü alım, satım, hizmet, danışmanlık, imal ve taşıma işleri ile bu konulara ilişkin ihale süreçleri, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu kararlarına tabi değildir. Bu iş ve süreçler yönetmelik ile düzenlenir” maddesini yetki kanunu kapsamında bulmayarak iptal etti.
TRT Genel Müdürü’ne en yüksek devlet memuru mşına iptal
AYM, TRT Genel Müdürüne en yüksek devlet memuru aylık ve kontrat fiyatı ödenmesine ilişkin düzenlemeyi de iptal etti. KHK ile düzenlenen unsurda, “Genel Müdüre en yüksek devlet memurunun almakta olduğu aylık ve mukavele fiyatı (ikramiye dâhil) ödenir. Aylık ödemelerinde ek gösterge, kıdem ve taban aylıkları ile sosyal yardım, zam ve tazminatlar esas alınır” ibaresi yer alıyordu.
“Personel özlük haklarının Cumhurbaşkanınca tespit edilmesi yasak alanda kalıyor”
“Personelin özlük haklarını” içeren 50. hususun f bendinde yer alan, “Kurumun Yönetim Heyetinin teklifi üzerine Cumhurbaşkanınca tespit olunur” düzenlemesi de iptal edildi. AYM, iptale ilişkin münasebetinde, “TRT Genel Müdürlüğünde genel yönetim hizmetleri sınıfına dâhil takımlara uygulanacak ek göstergelerin Cumhurbaşkanı tarafından belirlenmesini öngören kural Anayasa’nın mülkiyet hakkına ilişkin düzenleme içerdiğinden KHK ile düzenlenemeyecek yasak alanda kalmaktadır” diyerek, kuralı anayasaya aykırı buldu.
Yüksek Mahkeme, TRT’de çalıştırılacak takım karşılığı kontratlı işçinin kamu vazifelisi olduğundan atanması, hakları, ödenekleri, takım iptali benzeri hususların Yönetim Kurulu teklifiyle Cumhurbaşkanına yetki verilmesini düzenleyen kuralı da iptal etti. AYM, bu kuralı da yetki kanunu dışında buldu.
“Sözleşmeli personel” ile “Özel hukuk kararlarına tabi personel” kuralları sil baştan
Yüksek Mahkeme, TRT Kanununda KHK ile yapılan değişiklikten sonra “sözleşmeli personel”, “geçici personel” ve “özel hukuk kararlarına tabi personel” ayrımına ilişkin kuralları da sil baştan düzenleyecek iptallere gitti. Buna göre, “sözleşmeli personeli” “özel hukuk kararlarına tabi personel” olarak değiştiren kural da yetki kanunu dışında bulunarak iptal edildi.
TRT Kanunun 51. hususundaki “sözleşmeli personelin” ikramiyelerine ilişkin kural da 2018 yılında KHK ile “özel hukuk kararlarına tabi personel” olarak değiştirilmişti. AYM, “Kadrolu ya da özel hukuk kararlarına tabi çalışana, yılda dört aylık ücret fiyatını aşmamak üzere Genel Müdürün teklifi ve Yönetim Heyetinin onayı ile ikramiye verilebilir” diyen kuralda, kontratlı işçi ibaresinin çıkarılmasını iptal etti.
Kanunun yeniden 50. hususuna göre, TRT’de çalıştırılan özel hukuk kararlarına tabi çalışanın mali ve sosyal haklarını düzenleyen kural da “mülkiyet hakkına ilişkin düzenleme içerdiğinden” iptal edilmiş oldu.
TRT Kanununda, süreksiz çalışanın mali haklarına ilişkin düzenlemeler de 2018 yılındaki KHK ile kaldırılmıştı. Kuralda, süreksiz işçinin istihdam ve fiyatlarına ilişkin yol ve temellerin Yönetim Kurulunca tespit edileceği karar altına alınıyordu. AYM, süreksiz işçiyle ilgili kuralın yürürlükten kaldırılmasını da anayasaya aykırı buldu.
Kanunun yeniden 50. unsurunda KHK ile düzenlenen, “Genel Müdürlük işçisinin vazifeleriyle temaslı olarak işledikleri iddia edilen suçlara ilişkin soruşturmalar, 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Vazifelilerinin Yargılanması Hakkında Kanuna göre yapılır ve bunlar hakkında soruşturma müsaadesi Genel Müdür tarafından verilir” kuralı da iptal edildi. AYM münasebetinde, “Anayasa’da yapılan değişikliklere ahenk sağlamak amaçladığı taşımadığından KHK çıkarma yetkisinin gaye ve kapsamı içinde değerlendirilemez” denildi.
Kanunda Süreksiz 15. madde ile TRT’deki istihdam fazlası çalışanın, Devlet İşçi Başkanlığına bildirilerek diğer kamu kurum ve kuruluşlarına naklini düzenleyen kural da iptal edildi.
TRT’nin “Şirket kurma, satın alma ve ortaklık” düzenlemesi tümüyle iptal
AYM, TRT Kanununda “Şirket kurma, satın alma ve ortaklık” düzenlemesini içeren 37. hususunu içeren kuralı da anayasaya aykırı bularak tümüyle iptal etti. Münasebette, “KHK çıkarma yetkisinin emel ve kapsamı içinde değerlendirilemez” denildi. Kural, TRT Yönetim Heyetinin, özel hukuk kararlarına tabi şirket kurabileceği benzeri yerli ya da yabancı gerçek ya da hükmî şahıslarla iştirakler yapabileceği, mevcut iştiraklere ya da şirketlere iştirak edebileceği, yurt içinde ya da yurt dışında yerli ya da yabancı iştirakleri ya da şirketleri tamamen satın alabileceği ya da devralabileceğini karar altına alıyordu.
2018 yılındaki KHK ile değişikliğe gidilen madde şu şekildeydi:
“-Yönetim Kurulu, Kurumun maksatlarına uygun olmak kaidesiyle, özel hukuk kararlarına tabi şirket kurabileceği benzeri yerli ya da yabancı gerçek ya da hükmî bireylerle paydaşlıklar kurabilir. Mevcut iştiraklere ya da şirketlere iştirak edebileceği gibi, yurt içinde ya da yurt dışında yerli ya da yabancı iştirakleri ya da şirketleri tamamen satın alabilir ya da devralabilir.
-Kurum tarafından kurulan ya da satın alınan yahut iştirak edilen şirketlerin Kurum hissesine bakılmaksızın, her türlü alım, satım, hizmet, danışmanlık, üretim ve taşıma işlerine ilişkin ihale süreçleri 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu kararlarına tabi değildir.
-Kurumun, kendisine ait şirketlerden ya da ortak olduğu şirketlerden yapacağı her türlü alım, satım, hizmet, danışmanlık, üretim ve taşıma işlerine ilişkin ihale süreçleri 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu kararlarına tabi değildir. Buna ilişkin yol ve asıllar Genel Müdür teklifi ve Yönetim Heyetinin kararı ile belirlenir.
-Kurum çalışanı Genel Müdür onayı ile Türkiye Radyo – Televizyon Kurumuna ait şirketler ile ortak olduğu şirketlerde Yönetim Kurulu başkanı ve/veya üyesi olarak görevlendirilebilir. Diğer kanunlardaki düzenleme ve kısıtlamalara tabi olunmaksızın, bu bireylere ödenecek ücret görevlendirildikleri şirketin Yönetim Kurulunca belirlenir. Söz konusu işçinin takımları ve durumları ile ilişkileri devam eder ve bu takıma ilişkin haklarını almaya devam eder.”
Emekliğe hak kazananlar ile istihdam fazlası çalışana ilişkin kurallar da iptal
TRT bünyesinde çalışırken emekliliğe hak kazanan çalışanın iki ay içinde emekliliğe başvurması durumunda emekli ikramiyelerine ilişkin düzenlemeler getiren Süreksiz 14. unsurdaki kural da “KHK ile düzenlenemeyecek yasak alanda” kaldığı gerekçesiyle iptal edildi.
İptal edilen kural şu biçimdeydi: “Yaş haddinden emekliliğine bir yıldan daha az süre kalanlar hariç olmak üzere, yaş haddinden emekliliğine en fazla beş yıl kalanlar için yüzde 30, yaş haddinden emekliliğine beş yıldan daha fazla kalanlar için yüzle 50 ziyadesiyle ödenir. Bu madde uyarınca yapılan emeklilik müracaatlarında emeklilik tarihi olarak daha sonraki bir tarih gösterilemez, müracaatlar herhangi bir kayda bağlanamaz ve geri alınamaz. Bu kapsamda emekli olan işçi, emekli olduğu tarihten itibaren beş yıl içinde Kurumda yeniden istihdam edilemez.”