Sosyal kısırlık: Doğum oranlarındaki düşüşte zincirin eksik halkası erkekler mi?

Stephanie Hegarty
BBC nüfus muhabiri

Doğum oranları tüm dünyada öngörülenden bile süratli düşüyor. Çin’de doğum oranı rekor düzeyde düştü. Latin Amerika’da da, her geçen gün daha fazla ülkede, resmi doğum dataları öngörülenin çok gerisinde kalıyor.

Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da bile doğum oranları beklenenden daha dramatik şekilde düşüyor.

Bunun sebebi insanların daha az çocuk sahibi olmasının yanında, giderek daha fazla sayıda insanın hiç çocuk sahibi olmaması.

Isabel, 30’lu yaşlarının başında yaşadığı kötü bir ayrılığın akabinde çocuk istemediğine karar verdi. Akabinde da Nunca Madres (Annelik Asla) isimli hak savunucusu vakfı kurdu.

Bu tercihi yüzünden yalnızca yaşadığı Kolombiya’da değil, farklı yerlerden her gün tepki alıyor.

Isabel, en çok duyduğu şeyin, “Pişman olacaksın, bencilsin. Yaşlandığında sana kim bakacak?” olduğunu söylüyor.

Isabel için çocuk yapmamak bir tercih. Kimileri ise biyolojik kısırlık sonucu çocuk sahibi olamıyor.

Ama şu anda sosyologlar, isteseler de farklı nedenlerin bir araya gelmesiyle çocuk sahibi olamayan şahısların yaşadığı durumu “sosyal kısırlık” olarak tanımlıyor.

İstediği halde çocuğu olmayan erkekler

Son araştırmalar, bilhassa düşük gelirli erkeklerin, istemeleri halinde dahi çocuk sahibi olamamaları ihtimalinin daha yüksek olduğu tespitini yapıyor.

2021’de Norveç’te yapılan bir araştırma, toplumun en düşük gelir grubu, yüzde beşlik kesimde yer alan erkeklerin çocuksuzluk oranının yüzde 72 olduğunu açıkladı. En yüksek gelir grubuna dahil erkekler arasında ise bu oran sırf yüzde 11 oldu.

İki gelir grubu arasındaki bu fark son 30 yılda neredeyse yüzde 20 oranında genişledi.

Robin Hadley 30’lu yaşlarındayken baba olmak için can atıyordu. Üniversiteye gitmedi ama İngiltere’nin kuzeyindeki bir üniversite laboratuvarında teknik fotoğrafçı olarak işi vardı.

20’li yaşlarında bir eşi olmuş ve çift birlikte çocuk yapmaya çalışmıştı. Lakin daha sonra boşandılar.

Hadley ödemekte zorlandığı ev taksitleriyle boğuşuyordu. Dışarı çıkmaya çok fazla maddi gücü kalmıyordu, bu yüzden flört etmek zordu. Arkadaşları ve meslektaşları baba hayli kendisini geride kalmış hissetmeye başladı.

Hadley, “Çocuklar için doğum günü kartları, yeni doğan bebekler için koleksiyonlar… Tüm bunlar sana elinde neyin olmadığını ve aslında ne olman gerektiğini hatırlatıyor. Bu acı veren bir durum” diyor.

Kendi tecrübesi isteyen bir erkeğin çocuğunun olmaması ile ilgili kitap yazmaya teşvik etti.

Bu kitabı yazarken, “ekonomik durum, biyolojik gerçekler, olayların zamanlaması, bağ seçimi” benzeri çocuk sahibi olmayı etkileyen tüm durumları yaşadığını fark etti.

Yaşlanma ve üremeyle ilgili okuduğu akademik çalışmaların birçoklarında da, erkeklerle ilgili bilgilerin eksik olduğunu gördü. Ulusal istatistiklerde de neredeyse yoklardı.

‘Sosyal kısırlığın’ yükselişi

Sosyal kısırlığın çeşitli sebepleri arasında, maddi yetersizlik, doğru vakitte doğru bireyle tanışamamak da gösteriliyor.

Ancak Finlandiya Nüfus Araştırma Enstitüsü’nde sosyolog ve demograf olarak 20 yıldan uzun süre çalışan Anna Rotkirch, bunun temelinde öteki bir sebep olduğu görüşünde.

Avrupa ve Finlandiya’daki doğurganlık eğilimlerini inceleyen Rotkirch, sosyal kısırlığın “çocuklara bakışımızdaki derin değişimle” de alakalı olduğunu savunuyor.

Finlandiya, dünyadaki en yüksek çocuksuzluk oranlarından birine sahip. Üstelik ülke, 90’ların ve 2000’lerin başında, azalan doğurganlıkla mücadele için geliştirdiği çocuk dostu siyasetlerle alkışlanıyordu.

Finlandiya’da yeni anne ve babalara uzun periyodik ebeveyn müsaadesi hakkı sağlandı. Ana okulları pahalı değil, erkekler ve bayanlar da ev işlerinde daha eşit hisseye sahipler. Lakin 2010’dan bu yana ülkedeki doğum oranları neredeyse üçte bir oranında azaldı.

Profesör Rotkirch, çocuk sahibi olmanın, bir vakitler tıpkı evlilik gibi, yetişkinlik sürecinin bir modülü olarak görüldüğünü söylüyor. Bugünse çocuk sahibi olmanın diğer amaçlara ulaşıldığında düşünülen bir şey haline geldiğini savunuyor.

Rotkirch, “Her sınıftan insan, çocuk sahibi olmanın hayatlarındaki meçhullüğü artıracağını düşünüyor benzeri görünüyor” diye açıklıyor.

Araştırmaları, en yüksek gelir grubununa dahil bayanların, istedikleri halde çocuk sahibi olamama ihtimallerinin çok düşük olduğu tespitini yapıyor. Benzer şekilde, en düşük gelir kümesindeki erkeklerin istedikleri çocuklu hayattan yoksun kalma olasılıkları da en yüksek oranlarda çıkıyor.

Bu geçmişe oranla büyük bir değişimi de gösteriyor. Geçmişte fakir ailelerin çocukları, yetişkinliğe daha erken geçiş yapma eğilimindeydi; eğitim hayatını bırakır, iş bulur ve daha genç yaşta aile kurarlardı.

Erkeklik krizi

Erkekler için maddi belirsizlikler, çocuk sahibi olma olasılıklarını daha da düşüren bir tesir yaratıyor.

Kadınlar bir eş seçerken ekseriyetle aynı sosyal sınıftan ya da daha üst sınıftan birini arama eğilimindedir. Sosyologlar buna “seçim etkisi” ismini veriyor.

Robin Hadley 30’lu yaşlarında bozulan bir bağlantısını “seçim etkisine” bağlıyor ve “Entelektüel manada ve özgüven olarak benim ligimin üzerinde olduğumu görebiliyordum” diyor.

Hadley 40 yaşındayken, üniversiteye gitmesi ve doktora yapması için onu destekleyen şu anki eşiyle tanıştı.

Çift çocuk sahibi olmayı düşündüklerinde kırklı yaşlarındaydı ve artık çok geçti.

Dünyaki ülkelerin yüzde 70’inde bayanlar eğitimde erkeklerden daha iyi performans gösteriyor.

Bu da Yale Üniversitesi’nden Sosyolog Marcia Inhorn’un “eş boşluğu” dediği şeye yol açıyor.

Avrupa’da çocuk sahibi olamama mümkünlüğü en yüksek grup, üniversite diploması olmayan erkekler.

Görünmeyen bir demografi

Çoğu ülkede erkeklerin çocuk sahibi olması noktasında bilgiler iyi tutulmuyor, zira buralarda genel olarak bayanların doğum dataları kayıtlara geçiriliyor.

Bu da çocuksuz erkeklerin tanınan bir “kategori” olarak şimdi var olmadığı manasına geliyor.

Buna rağmen kimi İskandinav ülkelerinde her iki cinsiyetin de bilgileri tutulmaya başlandı.

Norveç’te yapılan bir araştırma zenginler ve fakirler arasındaki farkın uçuruma dönüştüğünü ortaya koydu ve sayısız erkeğin “görmezden gelindiği” tespitini yaptı.

Oxford Üniversitesi’nde erkek sağlığı ve üremesi üzerine çalışmalar yapan Vincent Straub, erkeklerin genel düşüşteki rolünün çoklukla göz gerisi edildiğini söylüyor.

Straub bu alandaki araştırmalarını “erkek huzursuzluğunun” sebepleri üzerinde çalışarak derinleştiriyor.

Bu kavram, bayanların toplumda güçlenmesi sonrası, erkeklik ile erkeklerden beklentilerin değişmesi karşısında genç erkeklerin hissettiği baş karışıklığı için kullanılıyor.

Ayrıca buna “erkeklik krizi” de deniyor ve Andrew Tate benzeri sağcı anti-feministlerin popülerleşmesiyle de paralellik kuruluyor.

BBC’ye konuşan Straub, “Eğitim seviyesi düşük olan erkeklerin durumu evvelki on yıllara göre çok daha kötü” diyor.

Birçok orta ve yüksek gelirli ülkedeki teknolojik atılım, elle yapılan işleri daha az değerli ve daha garantisiz hale getirdi. Bu da üniversite derecesi olanlar ile olmayanlar arasındaki uçurumu genişletti.

Bu durum “eş boşluğunu” da genişletiyor ve bunun erkek sağlığı üzerinde çok önemli sonuçları oluyor.

Straub devam ediyor:

“Madde bağımlılığı global olarak artıyor. İster Afrika, ister Güney ve Orta Amerika’da olsun, üreme çağındaki erkekler arasında bağımlılık en yüksek düzeyde.

“Doğum oranları ile buna benzer sosyal ve kültürel değişimler arasında sahiden tanımlanmamış eksik bir halka olduğunu düşünüyorum”

Bunun erkeklerin fizikî ve ruhsal sağlığı üzerinde temel bir tesiri olabilir.

Straub, bekar erkeklerin ekseriyetle eşli erkeklerden daha kötü bir sağlığı olduğunu da savunuyor.

Peki ne yapılabilir?

Straub ve Hadley, doğum başlıklı tartışmaların neredeyse tamamen bayanlara odaklandığını tespit etti.

Onlara göre bu doğum oranlarını artırmak için planlanan bir siyaset değişikliği, fotoğrafın tamamını görmüyor.

Sosyolog Straub, buna bir erkek sağlığı sorunu olarak da odaklanılması gerektiğine inanıyor ve babaların çocuk bakımına katılmasının faydalarının incelenmesi gerektiğine işaret ediyor:

“AB’de 100 erkekten sırf biri, çocuğuna bakmak için mesleğine ara veriyor. Bayanlarda ise bu oran üçte bir”

Isabel, Nunca Madres isimli vakıf aracılığıyla Meksika’daki büyük bir uluslararası bankanın birtakım temsilcileriyle görüştü. Bu görüşmedeki banka temsilcileri, tüm yeni babalara altı haftalık babalık müsaadesi teklif edilmesine karşın hiçbir erkeğin bunu kullanmadığını anlattı.

Isabel, “Bunun bayan işi olduğunu düşünüyorlar, Latin Amerika’daki erkekler bu türlü düşünüyor” diyor.

Robin Hadley ise “Daha iyi verilere gereksinimimiz var” diyor ve devam ediyor:

“Erkeklerle ilgili bilgileri bilene kadar, bunun fizikî ve ruhsal sıhhatleri üzerindeki tesirini tam olarak anlayamayız”

Hadley erkeklerin de biyolojik bir sti olduğunu savunuyor ve sperm kalitesinin 35 yaşından sonra aktifliğinin azaldığını gösteren araştırmalara işaret ediyor.

Toplumda şimdi görünür olmayan bu grubu görünür kılmak, sosyal kısırlık durumu ile mücadele etmenin bir yolu. Bir başkası de ebeveynlik tarifini genişletmek olabilir.

Çocuksuzluk hakkında araştırma yapan herkes, çocuk sahibi olmayan insanların da çocukların yetiştirmesinde hayati bir rol oynayabileceklerine dikkat çekiyor.

Profesör Anna Rotkirch, insan evriminin büyük kısmında, bir bebeğin çok sayıda üye tarafından büyütüldüğünü hatırlatıyor.

Profesör Rotkirch, “Bence çoğu çocuksuz insan aslında bir şekilde çocuk bakımına dahil oluyor. Bu doğum kayıtlarında görülmüyor ama hakikaten önemli.” diyor.