Prof. Dr. Oyan: Çin-ABD savaşında ABD daha çok kaybeder

“Çin’in savunma araçları var. Bu ticaret savaşından herkes kaybeder, yani Çin de Amerika da kaybeder. Ama Amerika daha çok kaybedecek gözüküyor. Çin’in çok büyük bir iç pazarı var. Dünyanın en büyük iç pazarı Çin’de. Hindistan da nüfus olarak şu an Çin kadar ama Hindistan çok fakir bir ülke. Bundan Ötürü en büyük iç pazar Çin’de. İçe dönük tüketimi canlandırma siyaseti hakikaten telafi edici bir tedbir olarak ilk sıraya yazılabilir. İkincisi; Amerika dünya ticaretinin yaklaşık yüzde 17’sini yapıyor, dünyada geriye kalan yüzde 80 küsürlük bir pazar var dünyada. Çin bu pazarlara daha çok yönelecektir, buradan telafi edecektir. Üçüncü düzenek da; Çin’in birçok ülkede yatırımları var. Orada kendi şirketleri, iştirakleri vs. üzerinden üretim yapıyor. Örneğin Senegal’den yahut Mısır’dan Amerika’ya gönderilen ne kadar Çin malı ne kadar Senegal yahut Mısır malı. Bundan Ötürü bunu bütünüyle kesmeleri mümkün değil. Diğer ülkeler üzerinden ticaretini sürdürebilir. Buna benzer tedbirler alacaktır.”

“Trump birinci döneminde elini belli etmişti. İkinci periyoda daha hazırlıklı geldi. Seçim kampanyasında hep bu ‘dış ticaret açığını azaltacağım’ laflarını söyleye söyleye geldi. Ama o denli anlaşılıyor ki Amerikan sermayesi bunun daha ölçülü, denetimli olabileceğini düşünüyordu. Bu denetimsiz bir biçimde gidiyor. Gerçekten ‘züccaciye dükkanına girmiş bir fil’ örneği sergileniyor. Ama bu yalnızca ‘Trump meczuptur, ne yapsa yeridir’in üzerine açıklanacak bir şey değil. Kuşkusuz onun tesiri de var.”

“Amerika dünya ekonomisi içindeki hissesi daima gerileyen bir ülke oldu. 2014’te yüzde 22’ye kadar gerilemişti, şu anda 2024’te yüzde 26 seviyesinde. Satın alma gücü paritesi itibariyle bakarsak Çin yüzde 20 ile birinci ekonomi oldu. Amerika yüzde 15’lere düştü. Bundan Ötürü Amerika’nın ekonomik hegemonyası geriliyor. Üstelik Amerika’nın şöyle bir sorunu var; daima ikiz açıklar veriyor. İçeride bütçe açıkları, dışarda dış ticaret açığı veriyor. Bu dış ticaret açıklarının azaltılmasını bir siyaset olarak hedefledi. Biden döneminde de bu siyaset sürmüştü ama bir türlü başaramadılar.

Amerika dış ticaret açığı verdiği ülkelere ‘Ben ne kadar dış ticaret açığı veriyorsam o kadar vergi getiririm’ dedi.“

“Korumacılık tedbirleri Trump öncesinden başlayan bir şey aslında. Kimi ülkeler buna benzer tedbirleri almışlardı ama bu çok etkileyen bir şey değildi, tehdit boyutunda değildi. Şu Anda dünya dış ticaretini tehdit edecek boyuta geldi.

Bir de dünya ülkeleri açısından inanılmaz bir bağımlılık var. Ortalarındaki bağımlılık ilgisi Amerikan şirketlerinin Çin’e bağımlılığı ölçüsünde de var. Tedarik zincirleri bakımından Amerika’nın birçok eseri Çin’de üretmesi, ithal ettiği ürünlerin bir kısmı de aslında kendi firmalarının orada ürettiği eserler. Bundan Ötürü bu karşılıklı bağımlılık ilişkileri bir çırpıda gümrük vergileri ile halledilebilecek bir şey değil. Bunu dünyada büyük bir ticaret savaşı açarak yapmayı göze almış gözüküyor. Bu savaştan herkes çok zarar görecek ama önce Amerika.”

“Bu önemli bir geri adım. Buna mecbur kaldı. Çin’i hariç tutmasının sebebi Çin’i bir karşı hegemon güç olarak gördüğü için onunla kapışıyor. Ama kendisini müttefikler hanesinde yazanlara bunu yapmak zorunda kaldı. Zira içeriden çok büyük reaksiyonlar aldı. Aslında bu yansılar borsaya da yansıdı. Bundan Ötürü geri adım attı. Bu geri adım yeniden düşünme ve biraz daha serin kanlı olarak bu işlerin üzerine gitme fırsatı olarak pahalandırmak isteyeceklerdir.”

“Bu kadar tozutmamış olsaydı aslında şu boşluğu gördü; Batı dünyasında kendisine cepheden karşı çıkacak bir güç olmadığını gördü. Yüzde 20’de bıraksa bu gümrük vergisi artışlarını ne Avrupa Birliği’nden ne de başkalarından bir tepki gelmeyeceğini düşünebilirdi. Zira hegemonyasını büyük ölçüde yitiriyor olmasına karşın hala askeri olarak çok çok önemli bir güç. Ekonomik olarak da hala tabii çok önemli bir güç. Avrupa benzeri büyük müttefikleri de ona baş tutacak değil. Üstelik ortak dış siyaset belirleme imkanları çok sınırlı. Cepheyi çok geniş tuttu ve bundan ötürü geri adım atmak zorunda kaldı.”

“Amerika’da enflasyon çok artacak. İkincisi; ücret malları dediğimiz fiyatlı kısımların tükettiği temel mallarda artış daha yüksek olacak. Zira Amerika bunları Çin’den ithal ederek kendi ücret seviyelerini daha düşük tutabiliyordu. Şu Anda bu ücret malları dediğimiz ucuza ve işçi kesitlerin tükettiği mallardaki fiyat artışları oradaki ücret düzeylerini baskılamayı zorlaştıracak. Bundan Ötürü orada çok önemli toplumsal reaksiyonların oluşacağını hesaba katmak gerekiyor. Bu çok önemli bir toplumsal buhran manasına geliyor. Amerika’nın bunu karşılaması çok zordur. Bundan Ötürü Çin’e karşı siyasetinden geri dönüşü beklenebilir. Ya da diğer ülkelerden karşılamaya çalışacak. Ama tam telafi sisteminin çalışması kısa sürede kolay gözükmüyor.”

“Bu dünya çapında bir sakinlik etkeni olabilir. Ekonomik büyümeler yavaşlayacak. Zati çok düşük büyüme oranlarına sahip olan bir Avrupa coğrafyasında yüzde 2 büyüyen bir ülkede bunun yarı yarıya düşmesi de bir buhran sıkıntısı oluyor. Zati durgunluk eşiğinde olan ekonomiler bunlar. Bundan Ötürü bu ek bir sarsıcı, bardağı taşıran damla olarak fonksiyon görecektir. Bu sakinlik ekonomileri yatırımların azalması hatta kimi yatırımların tasfiye edilmesine yol açabilir. Yeni yatırım yapmak bir kenara, birtakım şirketler kapanabilir. Bundan Ötürü önemli bir istihdam sorunu yaratacaktır. Ekonominin istihdam kapasitesinin düzgünce gerilediği durumda bir takım ırkçı, yabancı düşmanı hareketlerin bundan daha da fazla prim sağlaması beklenebilir. 1929 krizi nasıl Hitler’i doğurduysa böylesine bir muhafazacı siyasetler, içe kapanmacı, ekonomik büyümenin gerilemesi, fiyat artışları vs. bu türlü bir durumda siyasi olarak bunu çekip götürecek sol hareketler güçlenmezse burada sağ hareketlerin daha da güçleneceği bir durum ortaya çıkabilir ve bu savaş iktisadını kışkırtabilir.

Amerikan sermayesinin askeri endüstriyel kompleksi dediğimiz şeyi körüklemesi imkânsız değil. Ama bunu bir nükleer savaş boyutuna getirdikleri zaman bu artık Amerika dışında olacak bir savaş olmaktan çıkar. Bunu hesaba katmak zorundalar. Şimdiye kadarki bütün dünya savaşlarına Amerika hep sonradan girdi, savaşları kullandı, her şeyi kendi lehine çevirdi. Ama şu anda Amerikan toprakları da hedef oldu. Üstelik bu çok büyük bir teknoloji savaşı, yapay zekanın da rol aldığı bir savaş olur. Amerika’nın bunu göze alması zor gözüküyor.”