Dünya Diyabet Günü: Diyabet nedir ve nasıl başa çıkılır?

Her yıl bir milyondan fazla kişi diyabet nedeniyle hayatını kaybediyor. Hastalığın risklerine karşın insanların yarısı diyabetli olduğundan haberdar değil.

Halbuki ömür biçimini değiştirmek çoğu defa diyabetin sebep olduğu diğer rahatsızlıklardan korunmayı sağlıyor.

14 Kasım da bu farkındalığı arttırmak için Dünya Diyabet Günü olarak kabul ediliyor. İşte diyabet hakkında bilinmesi gerekenler:

Diyabet yani halk arasındaki kullanımıyla şeker hastalığı, kandaki tüm şekerin işlenememesinden kaynaklanıyor.

Vücuttaki şeker düzeyini dengeleyen insülin yetersiz salgılandığında yahut insüline yanıt verilemediğinde kanda oluşan yüksek şeker bu hastalığa yol açıyor.

Tedavisi olmayan diyabet denetim altına alınmadığında kalp krizi, inme, körlük, böbrek yetmezliği benzeri rahatsızlıklara yok açabiliyor.

Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) verilerine göre, her yıl dünya çapında en az 1,5 milyon kişi direkt diyabete bağlı nedenlerden hayatını kaybediyor.

Uluslararası Diyabet Federasyonu’nun (IDF) 2021 verilerine göre ise dünyada 537 milyon yetişkin diyabetle yaşıyor. Bunların yüzde 75’i düşük ve orta gelirli ülkelerde.

Diyabet konusunda yapılan son araştırmalara göre, süratle artan obezite ve sağlıkta yaygınlaşan eşitsizlikler nedeniyle dünya çapında diyabet hastalarının sayısı 2050 yılına kadar iki katından fazla artarak 1,3 milyarı aşabilir.

Diyabete ne sebep oluyor?

Yemek yediğimiz zaman vücudumuz karbonhidratları şekere dönüştürüyor.

Pankreasın salgıladığı insülin hormonu bu şekerin güce dönüştürülmesi için onun emilmesini sağlıyor.

Diyabet ise insülinin salgılanmaması yahut gerektiği benzeri çalışmamasından kaynaklanıyor.

Bu da kandaki şekerin birikmesine neden oluyor.

Diyabetin tipleri neler?

Birkaç farklı diyabet çeşidi bulunuyor. En yaygınları şu şekilde:

Tip 1 Diyabet: Pankreasın insülin üretimini bırakması, böylelikle kandaki glikoz ölçüsünün artması durumunda ortaya çıkar.

Bilim insanları bunun nedenini kesin olarak bilmiyor.

Ancak bunun genetik yahut viral enfeksiyonların pankreastaki insülin üreten hücrelere zarar vermesinden kaynaklı olduğuna inanılıyor.

Tip 1, diyabet hastalarının yüzde 10’unu oluşturuyor.

Tip 2 Diyabet: Pankreasın kâfi ölçüde insülin üretmemesinden yahut üretilen insülin hormonunun etkisiz olmasından kaynaklanıyor.

Bu ekseriyetle orta ve ileri yaş periyotlarında ortaya çıkıyor.

Ancak fazla kilolu ve hareketsiz olan genç insanlarda da görülebiliyor.

Ayrıca birtakım etnik kökenlerin genetik yapısı bu hastalığa genç yaşta yakalanmayı kolaylaştırıyor. Güney Asyalılar buna bir örnek.

Bazı gebe bayanlara, bedeni hem kendisi hem de bebek için kâfi düzeyde insülin üretemediği için, hamileliğe bağlı gestasyonel diyabet teşhisi konulabiliyor.

Farklı araştırmalar göz önüne alındığında gebe bayanlarda gestasyonel diyabet görülme oranı yüzde 6’dan 16’ya kadar değişiyor.

Bu şahıslardaki hastalığın tip 2 diyabete dönüşmemesi için; şeker düzeylerinin denetim edilmesi, uygun bir beslenme, bedensel aktivite ve/veya insülin desteği uygulanması gerekiyor.

Pre-diyabet teşhisi ise kandaki glikoz düzeyi yükselmiş ve diyabete dönme ihtimali doğabilecek şahıslara konuluyor.

Diyabet belirtileri neler?

En yaygın belirtiler arasında şunlar bulunuyor:

Çok susamış hissetmek

Özellikle geceleri, çoğu zaman kinden daha sık idrar yapmak

Çok yorgun hissetmek

İstemeden kilo vermek

Bulanık görme

Kesik ve çiziklerin iyileşmemesi

Sürekli uçuk çıkması

İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri’nin (NHS) verilerine göre, tip 1 diyabetin belirtileri çoklukla çocukluk yahut ergenlik devirlerinde görülüyor ve değişiklik gösteriyor.

Tip 2 diyabet için ise 40 yaş üstü (Asyalılar için 25), diyabetli kardeş yahut ebeveyni olan, kilolu yahut obez bireyler daha riskli kümede.

Diyabetten korunabilir miyim?

Diyabet genetik ve çevre faktörlerine bağlı. Lakin sağlıklı beslenerek ve hareket ederek kan şekeri düzeyinizi olması gerektiği benzeri tutabilirsiniz.

İşlenmiş şekerli besinler ve içeceklerden uzak durmak, beyaz unlu ekmeği kepekliye çevirmek ilk adım olmalı.

Rafine şeker ve tahılda besin miktarı az, zira lifli ve vitaminli kısımlarını kaybediyor.

Örneğin beyaz un, beyaz ekmek, beyaz pirinç, beyaz undan yapılmış makarna ve pastane ürünleri, şekerli içecekler, şekerlemeler, şekerli kahvaltılık gevrekler bu kategoriye giriyor.

Sağlıklı bir yemek tertibinde, zerzevat, meyve, fasulye, kepekli eserler tüketilir.

Sağlıklı yağlar, kuruyemişler, omega-3 bakımından güçlü ve yağlı somon ve sardalya benzeri balıklar da buna eklenebilir.

Belli aralıklarla yemek yemeyi alışkanlık haline getirmeniz ve doyduğunuz zaman durmanız da çok önemli bir sağlıklı beslenme örneği.

Fiziksel antrenman yapmak da kan şekerini düşürüyor.

İngiltere’deki Ulusal Sağlık Hizmeti NHS her hafta, süratli yürüme ve merdiven inip çıkma da dahil, toplam 2 buçuk st aerobik yapmayı tavsiye ediyor.

Sağlıklı bir kilo aralığında olmak da kan şekerinin düşmesinde tesirli.

Kilo vermek gerekiyorsa da bunun yavaş yavaş, haftada yarım ila bir kg arasında olması daha sağlıklı kabul ediliyor.

Ayrıca sigara içmemek ve kolesterol düzeyini takip etmek de kalp hastalıkları riskini düşürüyor.

Nelere yol açabiliyor?

Kandaki şeker düzeyinin yüksek olması damarlara zarar veriyor.

Kanın damarlarda rahatça dolaşamaması da bedende gereken yerlere ulaşamamasına neden oluyor.

Bu durum hudut sisteminin zarar görmesi ihtimalini arttırıyor, hissiyat ve görme kaybı, ağrı ve ayaklarda enfeksiyona neden oluyor.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) diyabetin körlüğe, böbrek yetmezliğine, kalp krizine, inmeye ve alt bacak ampütasyonlarına sebep olabildiğini söylüyor.

2016’da gerçekleşen yaklaşık 1,6 milyon mevtin nedeni de direkt diyabet kaynaklıydı.

Kaç bireyde diyabet var?

WHO’ya göre diyabetlilerin sayısı 1980 yılında 108 milyon iken bu sayı 2014’te 422 milyona çıktı.

Bu da demek oluyor ki, 1980’de tüm dünyada 18 yaşını aşkın her yetişkinin yüzde 5’i diyabet hastasıyken 2014’te bu oran yüzde 8,5 oldu.

Uluslararası Diyabet Federasyonu’na göre, yeme alışkanlıklarının süratli bir şekilde değiştiği az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki yetişkinlerin neredeyse yüzde 80’i diyabetli.

Gelişmiş ülkelerde ise diyabet, daha ucuz olan işlenmiş besin tüketimiyle ve yoksullukla bağlı.

Türkiye’de 2021 verilerine göre 9 milyondan fazla diyabet hastası olduğu tahmin ediliyor ve bu sayının 2030 itibarıyla 11 milyona yaklaşması bekleniyor.