Çin lideri Şi Cinping üçüncü kere devlet başkanı seçildi

Şi, Çin Ulusal Halk Kongresinin (ÇUHK) başkent Pekin’de devam eden 14. periyodunun 1. Genel Şurası’nda, tek aday olduğu oylamada, delegelerin oy birliği ile üçüncü sefer devlet başkanı seçildi.

Kongrede devlet başkanı yardımcılığına Han Cıng, meclis başkanlığına ise Cao Licı seçildi.

Şi, Cao ve Han, yemin ederek misyonlarına başladı.

Daha önce 2013 ve 2018’de iki defa devlet başkanı seçilen, 10 yıldır görev yapan Şi, 5 yıllığına yeniden seçilerek, Çin Halk Cumhuriyeti tarihinde devlet başkanlığını üçüncü dönme taşıyan ilk isim oldu.

Şi, ayrıyetenMerkezi Askeri Komisyon Başkanlığına da yeniden seçilerek ordunun başındaki başkomutan pozisyonunu sürdürdü.

Şi’nin devlet başkanlığını üçüncü devirde sürdüreceğinin işareti, Çin Anayasası’nda 2018’de yapılan değişiklikle verilmişti. Değişiklikle devlet liderinin görev mühletini iki devirle sınırlayan kural kaldırılmış, böylelikle Şi’nin üçüncü periyodunun önü açılmıştı.

Mao’dan sonra ilk isim

69 yaşındaki Şi, ülkeyi yöneten Çin Komünist Partisinin (ÇKP) Ekim 2022’de düzenlediği 20. Ulusal Kongresi’nde üçüncü kere parti genel sekreterliğine seçilerek Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu Mao Zıdong’dan bu yana parti yöneticiliğini iki devirden fazla sürdüren ilk lider olmuştu.

Tek parti iktidarının olduğu, parti ve devlet idaresinin iç içe geçtiği Çin’de üst seviye devlet vazifeleri parti iktidarının uzantısı olarak görülüyor ve aynı yetkililerce yerine getiriliyor.

Şi, mevcut haliyle 1982 Anayasası ile kurulan devlet başkanlığı makamında iki periyottan fazla kalan ilk lider olacak.

Çin Halk Cumhuriyeti’nin (ÇHC) 1949’da kurulmasının akabinde devlet başkanlığı ilk defa 1954 Anayasası’nda “ÇHC Başkanlığı” ismiyle oluşturuldu. Ülkenin kurucu lideri Mao, 1954-1959 yıllarında 5 yıl mühletle görevi sürdürdükten sonra devretti. Lakin sonrasında, Kültür İhtilali yıllarındaki siyasi çekişme ve tasfiyeler sebebiyle makam ya boş kaldı yahut vekaleten sürdürüldü.

Kültür İhtilali’nin akabinde 1975’te kabul edilen Anayasa ile ÇHC Başkanlığı lağvedilirken partinin devlet üzerindeki otoritesi yeniden vurgulandı.

Mao’nun 1976 yılındaki vefatının akabinde iktidarın tek elde toplanmasını engelemeye yönelik arayışlar içinde “Devlet Başkanlığı” 1982 Anayasası ile yeniden yapılandırıldı. Dıng Şiaoping’in “yüksek lider” kabul edildiği bu devirde parti genel sekreterliği, devlet başkanlığı, başbakanlık ve orduyu yönetim eden Merkezi Askeri Komite’nin başkanlığının farklı şahıslarca üstlenilmesi ve bu sayede güç ağırlaşmasının önlenmesi hedeflendi.

Şi’den evvelki iki lider iki devirde bırakmıştı

Ancak 1989’de Tienanmın Meydanı’ndaki protestoların yaratığı iç siyasi kriz, parti, devlet ve ordu liderliğinin yeniden tek elde toplanmasını getirdi. Islahat ve dışa açılma siyasetinin izlendiği, idarede kurumsallaşma eğiliminin öne çıktığı bu devirde, devlet başkanlığına iki dönem hududu getirilmesi iktidarın çatışmasız periyodunu sağlayacak formül olarak görüldü.

Şi’den önce 1993-2003 yıllarında Ciang Zımin, 2003-2013 yıllarında Hu Cintao, iki dönem devlet başkanlığı yaptıktan sonra devlet ve parti görevlerinden ayrıldı.

Çin önderinin yakın periyottaki teamüllerden farklı olarak iktidarını üçüncü periyoda taşıması, Şi’nin yeni periyotta “tek adam” pozisyonunun pekiştiğinin işareti olarak görülüyor.

Şi’nin “Yeni Devirde Çin Karakterinde Sosyalizm” ismi verilen niyetleri, Parti Tüzüğü’ne ve Anayasa’ya girmiş, ÇKP’nin 2021’de parti tarihine ilişkin aldığı kararda, Şi, Mao ve Dıng ile birlikte “düşünce kurucu önder” olarak tanımlanmıştı.

Geçen yılki ÇKP Kongresi’nde partinin üst yönetim takımlarına Şi’ye yakın isimler seçilirken Parti Tüzüğü’nde yapılan değişiklikle Şi’nin partinin “çekirdek lideri” olduğu ve niyetlerinin ÇKP iktidarına rehberlik edeceği vurgulanmıştı.