‘Çin, gerekirse ABD ile ticareti sıfırlamayı ve dünyanın kalanına yönelmeyi göze alıyor’

“Yayınlara katılırken sanki son anda bir son dakika oldu da ben kaçırdım mı diye huzursuz oluyorum. Gündem son haftalarda çok süratli ilerledi. Aslında kimse geri adım atmadı. Trump da geri adım atmadı. Amerika ve Çin, global iktisadın derinden sarsıldığı ve önemli belirsizlik olan bir ortamda en büyük eksen oldular. Bu 90 günlük ara verileceği ve müzakere yapılacağı söylendi ama Çin farklı kaldı. Çin’in geri adım atması bekleniyor. Birçok ülkeden geri adım gördük. Vietnam en başta ‘sıfıra inmeye hazırız’ dedi. ABD ‘Yetmez, KDV de alıyorsun’ dedi. Bence Amerika ya da Çin geri adım atmadı. Trump’ın beklentisi çok daha güçlü bir şekilde masaya oturmak yani ölümü gösterip sıtmaya razı etmek. Ara verip konuşmak istiyor. Bu konuşmada da daha avantajlı mutabakatlara varmak istiyor ama Çin’le bu şekilde olamıyor. Çin de Amerika’nın kendisi benzeri bir başat aktör: global iktisadın kural yapan aktörü. Çin’e gelirsek şayet, hakikaten geri adım atması beklenebilir mi? Çok zor gözüküyor. Hatta müzakere bence en iyi tahlil. Her iki taraf da masaya oturup makul bir şey bulmak ister. İki taraf da bundan etkileniyor. Ama bana kalırsa müzakere masasına oturmak giderek zorlaşıyor. ‘Bak ben bunu yapacağım, çok kötü olacak. Sen vazgeç, gel masaya oturalım’ tutumu, Çin’in kabul edebileceği bir şey değil. Ben Çin tarafını da takip etmeye çalıştım. Son bir haftadır ‘Evet biz istemiyoruz. Serbest ticaret, açık ekonomi ve global ekonomi önemli. Ama savaşa hazırız’ vurgusu yaptılar. Diğer taraftan da ‘Çin, ABD’ye eskisi benzeri bağımlı değil. Sekiz yıldır ticaret savaşları var. Biz kendimizi geliştirip dışa bağımlılığımızı azalttık. Aslında Amerika bize daha çok bağımlı. Geride kalır durumda değiliz’ vurgusu yapıyorlar. Pekala bu nereye gidecek? Trump’ın mikroçip ve telefon indirimi konusu da çok karışık. Önce muafiyet dendi, sonra öbür vergiler gelecek dendi. Orada kaotik bir durum var. Ne nedir, ne değildir; kimse anlayamıyor. Piyasalarda en temel husus inançtır. Piyasalar arz-talep üzerinden şekillenir ve güven temeldir. Ortalık çok karıştığı için piyasa beklemek istiyor. Olumsuz bir şey olmasa bile herkes beklemeye geçiyor. Bu da daima üstüne yenisini koya koya, kendisini imha eden bir duruma geliyor. Bu nereye kadar gidecek bu şekilde? Öngörmesi de zor. Kimse geriye doğru adım atmayacak. Açıkçası ben şunu da bekliyorum: Bir noktadan sonra Amerika tarafından geri adım demeyelim de, müzakere yolunu kolaylaştıracak açılımlar gelebilir. Bunu ABD’nin yapması lazım zati başlatan taraf Amerika. Burada Çin’den ‘Tamam sen haklısın, ne diyorsan yapalım’ diye bir çıkış gelmeyecek.”

“Küreselleşme öldü mü? Ölmedi. Globalleşme devam ediyor. Globalleşme ölemez. İki tane itici gücü var: Biri teknoloji, biri siyasetler. Siyasetler aykırıya gitse bile teknoloji hep ileri gidecek. Yani globalleşme ölmüyor ama biçim değiştiriyor. Globalleşme, ülkelerin kendi nüfuz alanlarında ağırlaştığı, oradaki bağımlılıkların artıp diğer yerde azaldığı bir şey mi olacak? Herhalde oraya doğru gidiyoruz. Bence Şi Çinping’in Güneydoğu Asya ziyaretinde çok önemli noktalar var. Birincisi bu ülkeler de ABD’ye ihracat yapan ama çoğunlukla Asya-Çin modelinde, Çin’in de üretimini kaydırdığı ülkeler. Çin’de maliyetler yükseliyor ama bu ülkelerde maliyetler nispeten düşük. İkincisi Çin’e karşı maniler var. Yakın geçmişe kadar bu ülkelere pürüz yoktu ve bu yüzden Trump da bu Güneydoğu Asya ülkelerinin önünü kapatmak istedi. Birincisi bu bahis var. İkinci husus ise, Çin’in ABD ile ticaretin sıfıra inmesini dahi göze alıyor olması. Trump yönetimi bence burada bunu kaçırıyor. Sayılara bakarsak 400 milyar dolar civarında Çin’in ABD’ye ihracatı var. 100 milyar dolarında ise ABD’nin Çin’e ihracatı var. 500 milyar dolarlık bir ticaret var. Trump tarafı, ‘Onlar bize daha çok satıyor. Onlar daha çok zarar görür’ diyor. Yanlış değil ama şöyle bir şey var: Amerikalılar da bu 400 milyar dolarlık malı bir sebepten ötürü alıyor. Onlar da bunu kaybedecek. Bu durumda Çin, yaşanacakları göze alıp daha da bağımsız olmak istiyor. Bilhassa 2018’den beri yani Trump’ın gümrükleri ilk defa ortaya koyduğu günden beri Çin, buna hazırlanıyor. Bu son 7-8 yıldır Çinli firmaların mikroçip başta olmak üzere kendi kendilerine yetmek için çalışmalar yaptığını da gördük. Zira bu alanda bağımlı kalırlarsa tüm Çin tehlikeye girecek. Çin’den iki mevzu başlığı göreceğiz. Buna bloklaşma diyebilir miyiz emin değilim ama Çin, Amerika dışındaki her coğrafyaya yani ABD dışı dünyaya ihracatını artırmayı deneyecek. Başkası de yıllardır gündemde olan ama çok da kolay olmayan, yapısal ıslahatları gerektiren iç tüketimi artırma sıkıntısı. Burada da birtakım açılımlar olacaktır. Çin tarafının mesajları da birkaç haftadır bu yönde. Çin, ABD’ye muhtaçlıkları olmadığını vurguluyor şayet işler o noktaya gelecekse. Ama bu da çok kolay değil. Herkesin tasası şu: Çin, ABD’ye satmıyorsa, kendi iç tüketimini de istediği noktaya getiremiyorsa, üretim de artıyorsa, o zaman fiyatlar düşecek ve düşük fiyatlı eserler öteki ülkelere mi yığılacak? Burada Çin’in dünyayı ikna etmesi gerekiyor. Bunun ilk adımlarını da görüyoruz. Geçtiğimiz günlerde bu bu husus ile ilgili AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ile Çin Başbakanı telefonda görüştü. AB, Çin mallarının ülkelerini işgal etmesini istemediklerini söyledi. Çin tarafı da içeride talebi artırdıklarını, fiyatların düşmeyeceğini söyledi. Tabii lafta hoş ama bunu pratikte de görmek lazım. Dünya bunu görmek isteyecektir.”

“Arayışlar vardı. Bunlar devam da edecek. Husus yalnızca Trump’ın gümrük vergileri değil. Aslında mevcut sisteme yönelik memnuniyetsizlik var. 1945’te kurulan, o dönemi yansıtan ve pek adil olmayan bir sistem. Ayrıyeten günümüz şartlarına karşılık da veremiyor. Bunun alternatif arayışları var. BRICS’in en çok önemli özelliği de bu arayışları sembolize edip bir diyalog ortamı oluşturması. Yoksa BRICS, bir serbest ticaret alanı değil. Daha önce BRICS’in kendi para ünitesi gündeme geldi ama bunlar mümkün değil. Neyi beklememiz gerekiyor? Netleştirmemiz lazım. Bu diyaloglar daha da güçlenerek devam edecektir. Ama BRICS kendi arasında serbest ticaret yapsın, ortak para ünitesine geçsin vs. pek mümkün değil. Bu bir ekonomik entegrasyon değil. Daha fazla bir diyalog. Hep birlikte ortak ihtiyacı dile getiriyorlar. Tabii bu bahsi geçen ülkeler, ihracatlarını artırmak ve serbest ticaretlerini artırmak için öbür teşebbüslerde tabii ki bulunacaklar. Bu tahminen çabucak olmayabilir. Her yerden görüyoruz. En son Avrupa Birliği ile BAE arasında bir anlaşma yapıldı. Her yerden bu türlü haberler geliyor, artacaktır. Daha pragmatik şekilde olacaktır. ABD’nin tüm dünyayı tekrar pro-küreselci kampa getirmesinden bahsetmiyoruz. Daha pragmatik bir süreç olacak. Herkes kendi kederinde. Daha bu türlü yakınında olan, kendi ekonomileri daha tamamlayıcı olan, öncelikli yerlerle birebir muahedeler artacaktır. Karşılıklı kolaylaştırma mutabakatlarının önü açılacaktır. Bizim benzeri ülkeler için bu çok önemli bir bahis. Bizim açımızdan bakarsak burada en olmayacak şey, gidip bir kampı seçmek olur. Yani ABD ya da Çin arasında seçim yapmak. Bugünün şartlarına uygun değil zati. O 20. Yüzyıl başı. Global ticaret ve tedarik zincirleri var. Türkiye ve diğer ülkeler için taraf seçmek olmayacak şey. Tabii bizim coğrafik pozisyonumuz var. NATO üyesiyiz ayrıyeten. Ben, iki tarafla da karşılıklı ve ortak yarar çerçevesinde iş yapılmasının gerçekleşebileceğini düşünüyorum. Burada tabii kapasite önemli. Sen ortaya ne koyabiliyorsun? Bizim benzeri ülkeler şu devirde ilk başta kendi kapasitesini artırmalı. Her alanda kendi kendine yetmeye çalışmalı ve dışa bağımlılığı azaltmalı. Ne kadar bağımlıysanız o kadar kırılgansınız. Tabii şimdiki dünyada yüzde yüz kendinize yetmek mümkün değil. Güçte, mikroçipte elbette bağımlı olunacak. Ama orada da tüm yumurtaları aynı sepete koymayıp ortakları çeşitlendirmek lazım. Başta sanayi olmak üzere kapasitemizi artırıp oburunun bizim üretimimize bağımlı olmasını sağlamak lazım.”

“Savaşın hiçbir türlüsünün kimseye yararı yok. Burada bilhassa savaş olmayacak diyebilirim. ABD ve Çin bahsettiğimiz ülkeler. Hem kendi aralarında bağımlılıkları var, hem bu türlü bir savaşın bedeli iki taraf için de çok yüksek olur. Ortada bunu gerektirebilecek, bu kaybı göze almalarını gerektirebilecek bir mesele yok. Niçin? Ben nedenini göremiyorum. Tayvan konuşuluyor ama neden ABD ve Çin bunu istesin? Neyi ümit ederek bu türlü bir şeye girebilirler? Bunu hangi tarihî sıkıntıya bağlayabilirler? Ben açıkçası çok da muhtemel görmüyorum bu türlü bir sıcak savaş. Esasen olmasın, fakat mümkünlüğü da çok düşük. Çok yıkıcı olur o denli bir savaş. Tüm dünya çok ağır bedel öder. Ne için bu yola gidilsin?”